„Pozorište je istorija jednog grada“, kako kaže jedna drevna izreka, stremljenje društvenih potreba i svjedočanstvo njegovog kulturnog bitisanja. Upravo ova priča posvećena je prvoj pozorišnoj predstavi u varoši Berane.
Prema pisanju „Carigradskog glasnika“, novina srpskog življa u Turskoj, dat je opširniji opis tradicionalnog sabora i proslave Velike Gospođe kod manastira Đurđevi stupovi u Beranama 15. avgusta 1908. (po starom kalendaru), gdje se pored ostalog davao i pozorišni komad „Knez Ivo od Semberije”.
Ovaj jedinstveni događaj koji je izazvao opšte interesovanje varošana i okolnog stanovništva, može se smatrati začetkom pozorišnog života na ovim prostorima. Priredbu je organizovala grupa beranskih đaka srednjih i stručnih škola u Skoplju, tada Turskoj, a kao sala poslužile su prostorije prve Srpske škole u Donjim Vasojevićima, a za tu priliku je podignuta bina od dasaka prekrivena zavjesama.
Prije podizanja zavjese, prisutne je zamolio za red jedan od organizatora Niko A. Cemović, pa se pristupilo programu. Najprije se deklamovalo „Padajte braćo“, „Tri hajduka“ i „Ciganin hvali svoga konja“, nakon čega se pristupilo izvođenju predstave „Knez Ivo od Seberije“ čiji je glavni akter bio Mihailo Kurtović. Tokom izvođenja komada gledaoci su spontano ispoljavali neskrivene uzdahe i suze.
Predstava je ponovljena u nedjelju 17. avgusta, za oficire turskog garnizona, kajmakana, kadiju, pograničnog komesara i sve viđenije varoške Turke, s tim da je ovog puta rolu Kulina kapetana igrao Beranac Vukajlo Dević, učiteljac Bogoslovsko-učiteljske škole u Prizrenu. Prihod od priredbe u iznosu od 20 napoleona poslat je Odboru u Skoplju za podizanje nove zgrade Gimnazije.
Tokom međuratnog perioda pored postojanja svih uslova za nastanak i razvoj, Berane nije imalo stalno pozorište niti profesionalnih glumaca, već se sva aktivnost zasnivala na amaterskoj osnovi.
Dramsku aktivnost su njegovale brojne pozorišne sekcije pri Sokolskom društvu, Kolu srpskih sestara, Bratstvu, Sportskom klubu „Budim grad“, Knjižnici i čitaonici, Gimnaziji, diletantske grupe okolnih sela Doca i Pešaca, kao i Varoško amatersko pozorište pod rukovodstvom službenika Putne sekcije, ruskim emigrantom Topalovim, organizatorom, režiserom i koreografom.
Pored davanja priredbi građanstvu i posebno đacima, pozorišne grupe su nastupale u Bijelom Polju, Andrijevici, Plavu.
Razvoju pozorišnog života varoši doprinijelo je podizanje zgrade Doma trezvenosti, čiji radovi su završeni 1934. Godine. Raspolagao je velikom salom sa balkonima i pozorišnom binom, kao i drugim pratećim prostorijama. Njegovim otvaranjem zvanično su otpočele i redovne predstave. Uglavnom su prikazivani razni komadi, ali pretežno komičnog žanra od Branislava Nušića, Koste Trifkovića i drugih.
Prema zapisanim kazivanjima starijih Beranaca, gledaoci su bili zadovoljni kvalitetom odigranih predstava, zahvaljujući njenim izvođačima koji su poticali iz raznih društvenih struktura, među kojima su bila imena advokata Alekse Dragojevića i Radomira Lalevića, profesora Jovana Ivovića i Dobrašina Šoškića, studenata Aleksandar-Lekice Arsenijevića, Gligorija Popovića, Milana Delevića, Košu Dimića, zanatlija, pekarskog majstora Blaga Novakovića, inače miljenika publike, koji je kao komičar iskazao veliki talenat i umješnost u glumi.
Među glumcima amaterima ovoga perioda pominju se i krojački majstor Blago Vasiljević i Milorad Spasojević, koji su nastavili glumačku karijeru i poslije rata. Od djevojka nastupale su Danica Vujošević, Vjerka Dimić, učiteljice Dara Joksimović i Dara Stamatović, Rosa Lutovac iz Harema i druge.
Među njima je posebnu pažnju izazivala pojava Dragice Jojić, supruge sreskog načelnika, koja je svirajući na klaviru često pratila scenska izvođenja.
Periodika („Zetski glasnik”, „Slobodna misao”, „Epoha”, „Politika”, „Pravda” i dr.) iz tridesetih godina prošlog vijeka, sa pažnjom i publicitetom je pratila pozorišne aktivnosti u Beranama, stavljajući akcenat na gostujuća pozorišita i putujuća društva iz drugih gradova: Cetinja-Nacionalno pozorište, Podgorice- „Napredak”, Skoplja, Subotice, Bijelog Polja…
Prema reportoaru, pozorišna publika Berana je imala priliku da vidi komade: „Sveti Sava u Istri”, „Pokojnik”, „Hajduk Stanko”, „Miloš Obilić”, „Hasanaginica”, „Smrt majke Jugovića”, „Zrinski”, „Popezam” „Djevojačka kletva”, „Djida”, „Zona Zamfirova”, „Gospođa ministarka”, te brojne druge i danas aktuelne pozorišne predstave .
Kada je riječ o pozorišnom radu u Beranama, nezaobilazno je ime Marka P. Cemovića (1873-1941), diplomate, autora drame „Divlja ptica”, jedinog dramskog pisca sa ovih i širih prostora Crne Gore.
Pozorišne aktivnosti obnovljene su pred okončanje rata, sa dolaskom partizanskih jedinica koje su organizovale nekoliko sporadičnih predstava. Konačnim oslobođenjem varoši, nakon formiranja Kulturno-umjetničkog društva “Dušan Bošković”, u okviru programskih djelatnosti, formirana je i Dramska sekcija koja je nastavila tradiciju pozorišta u Beranama.
Prvi pozorišni glumac amater
Jedan od prvih pozorišnih glumaca amatera u Beranama bio je Vukajlo R. Dević (Rovca kod Berana 1892 - Beograd 1972). Dević je bio učitelj i upravitelj narodnih osnovnih škola u Beranama, Peći i Beogradu, nacionalni radnik, poslanik Velike podgoričke skupštine, ratni internirac u Drugom svjetskom ratu. Bavio se literarnim radom, sarađivao u staleškim i drugim listovima.
Tekst i foto: Zoran Zečević
Tekst preuzet iz 8. broja časopisa “Nova Sloboda”
