Danas se navršavaju 44 godina od smrti Josipa Broza Tita. Bivši doživotni predsjednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), ratni komandant, jedini maršal bivše JNA i čelnik Pokreta nesvrstanih, umro je u Kliničkom centru u Ljubljani, a sahranjen u Kući cvijeća, u Beogradu.
Njegova sahrana predstavljala je najveći komemorativni skup u svijetu tokom dvadesetog vijeka.
Jedan od državnika koji je obilježio politiku dvadesetog vijeka vladao je zemljom koja je zahvaljujući njegovom političkom umijeću i spletu istorijskih događaja u geopolitici igrala ulogu znatno veću nego što je površinom I brojem stanovnika to zasluživala.
Bivša SFRJ se prostirala od Alpa do Ohridskog jezera, u kojoj je živjelo oko 23.000.000 stanovnika a sa teritorijom koja je iznosila oko 250.000 kilometara kvadratnih bila je veća od Velike Britanije.
Josip Broz Tito je istorijska ličnost. Dok je za vrijeme njegovog života gajen kult Titove ličnosti kao “najvećeg sina naših naroda i narodnosti”, nakon smrti, a posebno početkom nesretnih 90- tih godina prošlog vijeka proglašavan je „Srbožderom“ ali i „ubicom Hrvata“.
Predstavljan je kao predvodnik „pljačke bogate Slovenije koja je finansirala siromašne južnjake“, čovjekom „koji je Crnogorcima punio Goli otok“, predsjednikom „koji nije dozvolio nacionalnu afirmaciju Muslimana“ i „tamničarem sinova Aleksandra Makedonskog“.
Uprkos svemu pomenutog, ili baš iz pomenutih razloga, Josip Broz, kao malo koji svjetski lider XX vijeka i danas izaziva pažnju hroničara. Ne samo u državama nasljednicama zemlje kojom je rukovodio i koje više nema, već i širom svijeta. I to nakon više od 40. godina od njegove smrti!
Josip Broz Tito je preminuo 4. maja 1980. godine.
Sljedećeg dana, Plavim vozom je u Beograd stigao kovčeg sa njegovim posmrtnim ostacima, gdje je bio tri dana izložen u zgradi Skupštine Jugoslavije. Sahranjen je osmog maja, po sopstvenoj želji u Kući cvijeća, na Dedinju, uz prisustvo 209 delegacija iz 127 zemalja. Njegovoj sahrani, koja je putem TV-a direktno prenošena širom svijeta, prisustvovalo je oko 700.000 ljudi.
Do danas, sahrana Josipa Broza Tita predstavlja i najbrojnije odavanja posljednje pošte jednom državniku na svijetu, što govori o ugledu koji je uživao u svijetu. Kako on lično, tako i država koju je predstavljao. Sahranjen je uz taktove Internacionale i himne “Hej Sloveni”!
Sumnjičenja i optužbe
Trideset i pet godina njegove vladavine, u negativnom smislu obilježili su: strijeljanja pripadnika suprotnih vojnih formacija od Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) na kraju Drugog svjetskog rata, koja su izvršena bez suđenja.
Slovenci mu zamjeraju strijaljanja kvislinških jedinica u Kočevskom rogu. U Hrvatskoj je omrznut zbog sličnog postupka – strijeljanja pripadnika ustaškog pokreta u Blajburgu, dok se u Srbiji i Crnoj Gori ne zaboravlja da su u mjestu Zidani Most, na isti način, stradali pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini (četnici).
U greške mu se ubrajaju i postupci prema dijelu građana koji su 1948. godine podržali Rezoluciju Inforbiroa ( kako se špekuliše, oko 40.000 građana SFRJ je iz tog razloga završilo po zatvorima širom zemlje i na Golom otoku), kao i jednopartijski sistem pomoću kojeg je doživotno vladao.
Autoritativnom sistemu njegove vladavine se prebacuje i gušenje MASPOKA u Hrvatskoj početkom 70-tih godina prošlog vijeka, navode neki od istoričara iz te države, dok njihove kolege iz Srbije ističu slom “srpskih liberala” godinu kasnije, čime je, kako ga danas optužuju pojedini istoričari, “uništio posljednju šansu da država kojom je vladao krene u demokratske procese”.
Optužuje se i za zaduživanje države i stvaranje nefunkcionalne ekonomije.
Naravno, ne zaboravljaju mu se ni “zasluge” za izglasavanje Ustava iz 1974. godine kojim je, kako se smatra “cementiran put raspadu bivše zajedničke države”.
Ostavština nakon smrti
Uprkos brojnim kritikama koje su na Titov račun uslijedile nakon njegove smrti, ne vadeći događaje iz konteksta vremena (što je jedan od osnovnih zakona istorijskog izučavanja), period vladavine Josipa Broza, prije svega kod inostranih biografa, upisan je pozitivnim pogledima na državu kojom je rukovodio. Mnogi od njih, taj period razvoja I kultirne emancipacije stanovništva bivše SFRJ, smatraju zlatnim dobom naroda bivše Jugoslavije.
Izašavši iz Drugog svjetskog rata kao priznati državnik, vođa u antifašističkom ratu, proširio je granice Demokratske federativne Jugoslavije (DFJ).
Vladajući Jugoslavijom 35 godina, balansirajući među svjetskim političkim polovima (NATO savez i Varšavski ugovor), a sa državama iz oba vojna bloka se bivša SFRJ graničila, Tito je uspijevao da na globalnom nivou promoviše: “meki komunistički sistem”, nacionalnu ravnopravnost, nezavisnost Jugoslavije i uklopljenost u hladnoratovski poredak, popuštanje partijskih stega zbog sve veće ekonomske zavisnosti Jugoslavije od zapada, te postupnu liberalizaciju zbog rastućeg broja građana svoje države na privremenom radu u zemljama Zapadne Evrope.
Sve to promovisalo je državu kojom je rukovodio u jedan od stubova očuvanja mira u Evropi.
Koliko je bila uvažena država koju je predstavljao govori podatak da je pasoš bivše SFRJ bio jedan od najcjenjenijih na svijetu.
Tokom njegove vladavine jedna privredno i ekonomski nerazvijena država, kakvu je naslijedio 1945. godine, u četiri navrata je bila u centru pažnje svjetske javnosti i predstavljala je jedan od centara globalne politike.
Prvi put tadašnja DFJ je zaslužila pažnju čitavog svijeta u periodu 1948.–1954. godine, tokom sukoba sa Staljinom, odnosno zategnutosti odnosa između bivše SFRJ i SSSR-a, kada se, predvodeći relativno malu zemlju, Tito odupro pritiscima Varšavskog pakta i iz tog sukoba izašao kao pobjednik.
Drugi put je Jugoslaviju izbacio u orbitu svjetske politike šezdesetih godina proteklog vijeka, kada je bio jedan od osnivača Pokreta nesvrstanih zemalja, čije je prvo okupljanje održano u Beogradu, 1961. godine.
Treći put se to desilo, prije tačno četrdeset i jednu godinu, kada je umro Tito i kada se najveći broj državnika u istoriji čovječanstva okupio na jednom mjestu da oda posljednju počast predsjedniku jedne zemlje.
Četvri put je to bilo u februaru 1984. godine, kada su u Jugoslaviji održane Zimske olimpijske igre, čime je, kako su isticali brojni svjetski sportski i politički autoriteti, “spašen olimpijski pokret u svijetu”, nakon bojkota zemalja Zapada Olimpijskih igara u Moskvi ( 1980) i bojkota Olimpijade u Los Anđelesu ( 1984) od strane tadašnjih socijalističkih država. Igre u Jugoslaviji niko nije bojkotovao!
Na planu unutrašnje politike, jedan od najznačajnijih poteza predstavljalo je uvođenje radničkog samoupravljanja, kao pokušaja sprečavanja dalje birokratizacije jednopartijskog sistema.
Nešto kasnije, niz privrednih i političkih reformi koje su išle na redukovanje nasilja državnog aparata jačanje prava republika naspram državnog centralizma i pokušaja uvođenja minimalnih elemenata tržišne privrede, izdvojili su sistem u SFRJ kao poseban i human vid socijalizma u Evropi i svijetu.
Ovjerio je to sa potpuno obnovljenom i izgrađenom zemljom koja je uspijevala da “sa ledine”, podiže i potpuno nove kompletne gradove za 500.000 stanovnika (Novi Beograd), a da uvezana i međusobno zavisna ekonomija republika doprinosi zajedničkom razvijanju.
Sve to je uspio da uradi sa dugom od, oko, 17 milijardi dolara, koliko je iznosio dug bivše SFRJ 1980. godine (Prema zvaničnim podacima bivšeg Saveznog izvršnog vijeća (SIV), dug bivše SFRJ je u drugoj polovini 80- tih godina iznosio preko 20. milijardi dolara, da bi se 1991. godine zemlja raspala sa dugom od 13,5 milijardi i deviznim rezervama koje su u junu te godine iznosile nešto više od 10 milijardi tadašnjih dolara).
U vrijeme njegove vladavine stopa privrednog rasta SFRJ je predstavljala jednu od najvećih u svijetu i, do danas, može se upoređivati samo sa stopom privrednog rasta bivših Savezne Republike Njemačke, Japana nakon Drugog svjetskog rata i, takozvanih, “azijskih privrednih tigrova” iz 80-tih i 90-tih godina prošlog vijeka.
Tokom pete i šeste decenije XX vijeka, iz godine u godinu, stopa privrednog rasta u bivšoj SFRJ iznosila je 7, 8 i 9 posto, tokom sedamdesetih je počela da pada, da bi na kraju Titove epohe, početkom osamdesetih, bila pozitivna, ali se na godišnjem nivou kretala između dva i tri posto.
Uprkos svemu tome, bivša SFRJ je preživjela jedva 11 godina nakon njegove smrti. Nažalost, početkom 90-tih, u krvi se raspala a na njenim razvalinama je danas šest država članica OUN i Kosovo, koje je, kao samostalno i nezavisno, priznalo 100-tinak država svijeta, ali nije članica OUN.
Nasljednici i nasljedstvo
Prvu deceniju nakon smrti Josipa Broza Tita obilježio je raspad bivšeg Saveza komunista Jugoslavije (Deveti kongres - 1989. godine), čitavu drugu deceniju su obilježili ratovi na prostoru bivše SFRJ (Slovenija 1991, Hrvatska 1991-1995, BiH 1992-1995. i Kosovo 1999. godine), a treću deceniju neuspješne privatizacije i nestanak dobara koja su sticana tokom prethodnih 45 godina.
Danas je zajednički dug bivših jugoslovenskih republika veći od duga bivše SFRJ za 10-tak puta ( u obzir treba uzeti i inflaciju), a Republika Srbija ili Republika Hrvatska same su zaduženije nego bivša zajednička država.
Tokom krvavih ratova poginulo je više od 100.000 ljudi, raseljeno preko dva miliona građana, a od multietničke države koju je stvorio I koja je, po mnogo čemu, bila preteča današnje Evropske unije, formirane su države po etničkom principu.
Raspadom zajedničke države i tržišta, od 1991. godine na eks jugoslovenskom prostoru je izgubljeno više od 700.000 radnih mjesta (više nego što, na primjer, Crna Gora danas ima stanovnika).
Osim Republike Slovenije, kojoj je to pošlo za rukom 15-tak godina nakon raspada bivše zajedničke države, ni jedna država nasljednica bivše SFRJ do danas nije dostigla stopu industrijske proizvodnje koju je imala 80-tih godina prošlog vijeka.
Prema zvaničnim podacima, stambena izgradnja u svim bivšim jugoslovenskim republikama, danas, ne može se ni uporediti sa stambenom izgradnjom za vrijeme Josipa Broza, a ni jedna od njih, procentualno, ne izdvaja za kulturu koliko su izdvajale dok je Tito bio na čelu SFRJ.
U vrijeme vladavine Josipa Broza Jugoslavija je organizovala neka od najvećih sportskih takmičenja, poput svjetskih i evropskih prvenstava I kao krunu Zimske olimpijske igre (Sarajevo 1984. godine), dok o nečemu sličnom ni jedna bivša republika zajedničke države ne može ni da sanja.
U svim novonastalim nezavisnim državama intenziviran je proces migracija koje vode van granica Balkana, pa na prostoru bivše SFRJ danas, prema procjenama, živi manje nekoliko miliona ljudi od broja onih koji su živjeli u “bivšem socijalističkom raju”.